MI smo odbrana i kruna čitave Crne Gore!
(Kuči Senatu Mletačke Republike, godine 1717)
Kuči, brdsko pleme na istočnoj granici Crne Gore, jedno je od brojnih crnogorskih plemena sa burnom istorijom. U pisanim dokumentima pominju se u Dečanskoj povelji 1330. godine u katunu Lješa Tuza (kao bratstvo i pleme). Drugi pomen plemena Kuča je uglava između Zete i Venecije iz 1445. godine. U tom aktu je navedena saglasnost Zetskog Zbora na Vranjini sa Gospodarem Stefanom Crnojevićem i 51 družinom da se Veneciji prizna sizerenstvo od strane Zete i da se ona stavi u zaštitu. Zeta se tako priklonila jedinoj sili koja je u to vrijeme mogla da je zaštiti. Ona se, ako već nije bila ranije, sa ovakvim položajem našla u zapadnom civilizacijskom krugu. Na Zetskom Zboru bilo je 55 družina. Četiri od njih nijesu stavile potpis na uglavu.
Pleme Kuči svakako da je nastalo mnogo prije njegovog pomena. Krajem 14. vijeka jedan dio, ili ostatak plemena iz stare postojbine, naselio se privremeno u dolinu rijeke Cijevne. Ako je tačno da je njegova prvobitna postojbina dolina rijeke Riole, onda možemo pokušati naći razloge iseljavanja. Moglo ih je biti više: pojava kuge, ratovi, učešće Zećana u dinastičkim borbama Nemanjića, sukobi u kojima je stradala rimokatolička episkopija Baleč (Balecium) koji se pominju u dokumentima 1356. godine, potom ekonomska stagnacija i elementarne nepogode. Dolina Riole sa župom Barezi u srednjem vijeku bila je jedan od kulturnih i ekonomskih centara Skadarskog basena. Latinsko ime Riole, Rivulus kaže nam da to nije veliki vodeni tok, nego potok ili kanal. Na Rioli je u srednjem vijeku radilo preko 40 mlinova, što govori da je župa bila gusto naseljena. Rad mlinova i život stanovništva umnogome je zavisio od vodene snage koja je varirala tokom godišnjih doba.
Za vladavine Stefana Vojislava (1018 - 1043) u dolini Riole na brdu Baleč podignut je istoimeni dvorac na ruševinama antičkog utvrđenja. On se pominje u dokumentima 1062. i 1067. u doba kralja Mihaila (1046 - 1082) i kasnije. Baleč su utvrđivali i koristili kao sklonište Balšići i Kastrioti. Početkom 15. vijeka kada je Venecija preuzela kontrolu nad ovim krajevima, Baleč sa župom Barezi počinje da gubi ekonomsku snagu, a broj stanovnika se drastično smanjuje. Osmanlije zatiču u Baleču samo četiri kuće sa stanovnicima.
Kuči sebe dijele na tri grupe: Starokuče, Drekaloviće i Arbanase. Ova podjela svojevremeno prihvaćena u nekim naučnim krugovima, zasnovana je na predanjima o različitom porijeklu. Ona se i danas koristi u raznim publikacijama i nema naučne osnove. Za sve tri grupe signifikantno je to da potiču iz mediteranske civilizacijske sredine, a to je basen Skadarskog jezera, odnosno jezgro nekadašnje Dukljanske države. Njihova kulturna homogenost ima tvrde temelje u dalekoj prošlosti i ona je jedinstvena za sva crnogorska i njima srodna arbanaška plemena. Kuči nijesu gradili i dograđivali kodeks čojstva i junaštva, kako nam saopštava Erdeljanović. Ovaj kodeks koji je bio dio vaspitanja i obrazovanja stvoren je mnogo ranije i predstavlja dio nasleđa, isto kao i sve drugo što se danas zove starim običajima, a u što spada kultura govora i razgovora i pogrebni kultovi. Taj kulturni identitet crnogorskijeh plemena imao je veći značaj od nacionalnog identiteta.
Kuči su tokom svoje duge i krvave istorije bili stalno izloženi napadima i klevetama osmanskog vezira iz Skadra koji je koristio razne metode da ih razjedini i okrene jedne protiv drugih, ili da ih zavadi sa susjednim plemenima. Oni su za četiri stoljeća imali mnogo manjih sukoba i trideset osam većih ratova sa Osmanskim carstvom. U tim pohodima sa osmanske strane na Kuče išlo je uvijek više hiljada ljudi. Njima se moglo suprostaviti svega nekoliko stotina Kuča. U pomoć su im često stizala susjedna plemena. Ovi ratovi slabili su odbrambenu snagu plemena, ali nikada nijesu uspjeli da ga sasvim slome i unište. Osmanski pohod na Kuče u junu 1774. godine sa 15.000 hiljada ljudi nije imao za cilj da ih potčini i nagna na plaćanje poreza, nego da ih sasvim uništi. Sa velikim gubicima Kuči su uspjeli da se povuku u Rovca. Tek sedam godina kasnije počeli su da se vraćaju na svoja ognjišta. Mnogi su odselili u druge krajeve Crne Gore i Hercegovine, ili su bili prinuđeni da prime islam. Znatno ranije u Riđanskom plemenu formirala se jaka grana brastava od doseljenika iz Kuča. Riđanski Kuči preuzeli su vodeću ulogu u starom plemenu Riđana. Sudbina im je dala da odrede jedan dio granice Crne Gore. Legenda kaže da su po doseljenju iz Kuča sa svojim posjedima postavili granice riđanskog plemena. Poslije Grahovačke bitke razgraničenje Crne Gore i Osmanskog carstva išlo je granicom riđanskog plemena.
U Kučima jedva da je bilo pismenih ljudi do početka 19. stoljeća. Ovo stanje nije bilo bolje ni u većim urbanim centrima u Evropi. Ljubomir Nenadović koji je pratio Njegoša po Italiji sredinom 19. vijeka zapisao je da većina napuljskog stanovništva nije pismena i da na svakom uglu ulice sjedi po jedan pisar koji piše ljudima molbe, žalbe itd. S druge strane Kuči su imali veoma razvijenu usmenu književnost. Stvorili su veliki broj epskih i lirskih pjesama. Poslovice, bajke, basne, zagonetke i tužbalice bile su dio narodne književnosti kod svih crnogorskih plemena. Svako od njih tkalo je u njima verbalne konce. Udio kučkog verbalnog tkanja veliki je. On se ogleda u djelima kučkog vojvode i književnika Marka Miljanova, koji je uspio da skupi jedan dio narodne književnosti i otme je od zaborava.
Posebno mjesto u svakodnevnom životu ovog ratničkog plemena imala je narodna medicina koja je bila na zadivljujuće visokom nivou. Liječene su skoro sve vrste bolesti. Ljekari su uspješno obavljali hiruške zahvate na lobanji, probavnom i urinarnom traktu, pa čak i na očima. Nije poznato ko su bili prvi narodni hirurzi u Kučima i ko su im bili prvi učitelji. Liječeni su lomovi kostiju, isčašenja, venerične i zarazne bolesti. Bolesnici i familije sa prenosnim bolijestima stavljani su u karantin. Medikamenti su većinom pripremani od raznih biljaka. Osim narodne medicine cvjetala je magija i liječenje molitvama u manastirima. Liječenje magijom nije se ni u čemu razlikovalo od magije koja se praktikovala u čitavoj Evropi. Neki magijski rituali bili su opšte poznati, drugi su obavijeni velom tajnosti i poznati samo osobama koje su se bavile magijskim liječenjem, skidanjem uroka itd. Duševne bolesnike narod je vodio u manastire đe su ponekad izgonili đavola iz njih i liječili ih molitvama. Mnogi su se zamonašili i ostatak života proveli iza manastirskih zidova.
Istorija i kultura Kuča i Arbanasa ima mnoštvo dodirnih tačaka. Upravo zbog toga mnogi ime plemena izvode od arbanaške riječi kuq (crven). S druge strane velika razuđenost i prisutnost ovog imena u ruskom, poljskom, njemačkom i engleskom jeziku govori nam suprotno. Prezime Kuč zapisano je u dokumentima iz doba Ivana Groznog (1530 - 1584) kao ime sa carskim privilegijama. Ono se početkom 17. vijeka sreće u Irskoj i Engleskoj. U Ahenu đe su i danas brojni nosioci ovoga prezimena, ono je dokumentovano krajem 17. vijeka. Prezime Kucz (Kuč) brojno je i među Poljacima. Nema sumnje da je ime slavenskog porijekla i da je nastalo od imenice kuća koju lingvista Petar Skok izvodi od praslovenske imenice kptta kojom se označava ognjište i skrovište, i glagola kptati (umoriti, njegovati, skriti) koji je sačuvan u obliku skutati (skriti). I u Crnoj Gori sa imenicom kuća bila je označena u stambenom objektu prostorija sa ognjištem.
Momir Delibašić
Kommentar schreiben